ملازمات عقلیتلازم عقلی میان دو یا چند چیز را ملازمات عقلی گویند. ۱ - تعریفملازمات عقلی، مقابل ملازمات غیرعقلی (اتفاقی، شرعی و عرفی) بوده و به معنای حکم عقل به وجود ملازمه و همراهی میان وجود دو یا چند چیز است، مانند: ملازمه عقلی میان حکم شرع و حکم دیگر (اعم از عقلی، شرعی و یا غیر آن)؛ به این بیان که عقل، این ملازمه عقلی را کبری قرار می‌دهد تا به حکم شرع برسد، اعم از این که صغرای آن، حکم عقلی باشد یا شرعی و یا عرفی. در جایی که صغری عقلی باشد، بحث مستقلات عقلی پیش می‌آید و در جایی که صغری شرعی یا عرفی باشد، بحث غیر مستقلات عقلی مطرح می‌شود. ۱.۱ - مثالبرای مثال، عقل حکم شرعی: «العدل یحسن فعله شرعا» را این گونه به دست می‌آورد که نخست به حسن عدل حکم می‌کند: «العدل یحسن فعله عقلا»، سپس این صغری را در کنار کبرای عقلی دیگر می‌گذارد که همان ملازمه بین حکم عقل و حکم شرع است: «کل ما یحسن فعله عقلا یحسن فعله شرعا»؛ یعنی به کمک ملازمه بین حکم عقلی (حسن عدل) و حکم شرعی (حسن عدل) نتیجه می‌گیرد که عدل از نظر شرع نیز حسن دارد. ۲ - ملازمه میان حکم عقل و شرعبنابراین، عقل، بین حکم شرع (حسن شرعی عدل) و بین حکم عقل (حسن عقلی عدل) ملازمه می‌بیند، و در این جا چون صغری، عقلی است و کبری، که همان ملازمه باشد، نیز عقلی است، به آن مستقلات عقلی می‌گویند. و در جایی که صغری شرعی باشد، مانند این که شرع ذی المقدمه را واجب بداند و عقل در کبری به ملازمه میان وجوب شرعی ذی المقدمه و وجوب شرعی مقدمات آن حکم نماید، این نتیجه به دست می‌آید که مقدمه واجب، شرعاً واجب است، و چون در این جا فقط کبری عقلی است و صغری شرعی است، به آن غیر مستقلات عقلی می‌گویند. [۲]
الوصول الی کفایة الاصول، شیرازی، محمد، ج۲، ص۸۲.
[۵]
کفایة الاصول، آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، ص۲۸۹.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۷۹۰، برگرفته از «ملازمات عقلی». |